Tropische dromen onder kokospalmen

Wie aan tropische strandvakanties denkt, denkt aan palmen. En dan vast en zeker aan de meest bekende uit deze 2600 soorten omvattende familie: Cocos nuctifera, de kokospalm.

Hoe bekend en wereldwijd verspreid langs kusten de plant ook is – de kokosnoot stelt botanici toch nog steeds voor raadsels. Bijvoorbeeld over zijn verwantschap. De kokospalm wordt meestal als enige soort binnen het geslacht Cocos gerekend, maar daar is veel discussie over. Want andere botanici vinden dat er maar liefst 28 andere soorten zijn, die ook binnen dit geslacht horen.

Palmen zijn vrij gemakkelijk te herkennen, zelfs voor mensen die zichzelf niet tot de plantdeskundigen zouden rekenen. Kijkt u op uw volgende wandeling door de Mangrove eens goed aan de voet van de (schijn)stam van zo’n palm. Ziet u daar nog de (resten van de) vrucht naast de plant? Dan heeft u een kokospalm in het vizier.

Harde vrucht, zwakke plekken

De kokosnoot die men in Nederland in de supermarkt kan kopen, is feitelijk al een inwendig deel van de oorspronkelijke vrucht. De naam noot is overigens onjuist, want het betreft een steenvrucht waarvan de harde wand het eigenlijke zaad beschermt. Aan één uiteinde ziet men drie donkere cirkels; dat zijn drie kiemopeningen. Als een kokosnoot ontkiemt, dan groeit de zaailing door één van deze drie openingen. Deze kiemopeningen zijn ook de zwakste plekken in de kokosnoot. Dus als u een kokosnoot wilt openen, dan zijn dat de meest handige plekken om met schroevendraaier en hamer aan te vallen. Rest natuurlijk de vraag: waarom drie kiemopeningen, als de zaailing er toch maar eentje nodig heeft? Het is een overblijfsel uit een ver evolutionair verleden – de vrucht van deze palm bestaat in aanleg uit drie vruchtbladen. Dat zie je nog wel aan de flauw driehoekige vorm van de hele vrucht, zoals die aan de boom groeit. Maar niet meer inwendig, aan de harde steenvrucht die wij als kokosnoot kennen. Daar zijn alleen de drie donkere vlekken overgebleven, als getuigen uit het verleden.  

Goed dobberen

‘Mesocarp’ noemt men het gedeelte van een vrucht, dat het vruchtvlees vormt. Bij fruit is dat hetgeen wat we normaliter eten. Bij de vrucht van de kokospalm daarentegen is dit gedeelte heel vezelig. Deze kokosvezel wordt onder andere gebruikt om kokosmatten van te maken, bijvoorbeeld als deurmat. Maar als onderdeel van de vrucht wordt het niet naar Europa verscheept; het zou alleen maar ballast en ruimteverspilling zijn tijdens het transport. Gaat de kokosnoot echter op een natuurlijke manier op reis, dan is deze vezelige laag juist zeer nuttig. Samen met de lucht in de rijpe kokosnoot zorgen de vezels namelijk voor een uitstekend drijvend vermogen. Dat is uitermate handig voor een plant die graag op zandige grond groeit en zouttolerant is. De natuurlijke zaadverspreiding geschiedt dan ook via waterstromingen van de zee. Als gevolg daarvan is het nog steeds niet helder, waar de wieg van de kokospalm staat. Want er zijn miljoenen jaren oude fossielen van kokospalmen op verschillende werelddelen gevonden.