Een ruimteprobleem van formaat

De lokale bevolking heeft steeds vaker te maken met gevaarlijke confrontaties met het grootste levende landzoogdier. Tegelijkertijd gaat die bevolkingsgroei gepaard met verstedelijking ten koste van leefgebieden die voor olifanten onmisbaar zijn: met recht een ruimteprobleem van formaat.

Stichting Lucie Burgers is opgericht door Burgers’ Zoo ten behoeve van vergelijkend gedragsonderzoek bij dieren in dierentuinen en in het wild. De stichting heeft een project gefinancierd waarbij olifanten in Amboseli National Park in Kenia werden uitgerust met GPS-zenders met als doel meer inzicht te krijgen in hun leefwijze, gedrag en de routes die de dieren afleggen. Confrontaties tussen olifanten en mensen zijn niet nieuw, maar doen zich wel steeds vaker voor. De lokale bevolking heeft steeds vaker te maken met gevaarlijke confrontaties met het grootste levende landzoogdier. Tegelijkertijd gaat die bevolkingsgroei gepaard met verstedelijking ten koste van leefgebieden die voor olifanten onmisbaar zijn. Met recht een ruimteprobleem van formaat.

Oplossingen in het belang van mens én dier

Voor de conflicten tussen mensen en olifanten die hierdoor ontstaan, worden vaak politiek gemotiveerde 'oplossingen' bedacht, meestal met wrede gevolgen voor de dieren. Hele olifantenfamilies worden selectief gedood of in het gunstigste geval gedwongen in steeds kleinere gebieden te verblijven. Het in goede banen leiden van conflicten met olifanten vereist grote zorgvuldigheid en de getroffen maatregelen moeten de belangen van mens én dier dienen.

GPS-halsbanden voor olifanten

Om het gedrag van olifanten en de afstanden die ze afleggen beter te begrijpen, heeft het IFAW (International Fund for Animal Welfare) in december 2013 vier olifanten uit het Amboseli National Park in Kenia uitgerust met GPS-zenders. De halsbanden maken gebruik van satelliet- en radiosignalen om de locatie van de dieren door te geven. Daarmee krijgt de dierenwelzijnsorganisatie inzicht in de manier waarop olifanten leven, hoe ze zich gedragen en welke routes ze gebruiken. De actie is mede mogelijk gemaakt door Stichting Lucie Burgers. De stichting is opgericht ten behoeve van vergelijkend gedragsonderzoek bij dieren en wil kennis over gedrag en ecologie bevorderen. Zij steunde het IFAW met een beurs van 9000 Euro. Voor dit bedrag kon de dierenwelzijnsorganisatie drie GPS-halsbanden aanschaffen.

Eeuwenoude olifantenroutes

De risico’s voor mensen die leven in gebieden die olifanten al millennia doorkruisen, kunnen door het gebruik van de apparatuur drastisch worden verminderd, zegt directeur van het IFAW Nederland, Arien van der Heijden. “Olifanten leiden een zwervend bestaan. Van tijd tot tijd gaan ze via eeuwenoude routes op zoek naar water en voedsel, bijvoorbeeld in tijden van droogte en voedselschaarste. Hun leefgebieden en trekroutes moeten daarom beter beschermd worden. Want als hun land wordt afgenomen en olifanten hun normale routes niet meer kunnen gebruiken, omdat die door steden en dorpen lopen, zijn ze ten dode opgeschreven.”

Gigantische afstanden

Het uitgestrekte savannelandschap van Amboseli National Park in Kenia vormt het leefgebied van zo’n 1.400 olifanten. “Maar dat betekent dus niet dat al die olifanten voortdurend op een vaste plek blijven”, gaat Van der Heijden verder. “Ze leggen gigantische afstanden af. Helemaal naar Tanzania in het zuiden en naar Tsavo National Park in het oosten. En bij hun omzwervingen lopen ze dwars over het land van de plaatselijke bevolking, wat de olifanten niet overal even populair maakt. Uiteindelijk draait het allemaal om ruimte. Op de lange termijn zal de informatie die we uit de GPS-apparatuur in de halsbanden halen, de levens van zowel dieren als mensen redden”.

Voorkeurroutes beschermen

Door oprukkende landbouw en de grote bevolkingstoename in het zuiden en oosten van Afrika hebben olifanten steeds minder die benodigde ruimte. De dieren komen dan ook steeds vaker ongewild in aanraking met de lokale bevolking. “Met de GPS-gegevens kunnen we veel nauwkeuriger de bewegingen en behoeftes van olifanten in kaart brengen. Daarmee wordt het voor ons een stuk eenvoudiger om routes die de voorkeur hebben te managen en te beschermen. Ook kunnen we verschillende leefgebieden met elkaar te verbinden, zodat olifanten én mensen meer ruimte hebben en ongestoord zij-aan-zij kunnen leven.”

Vijf jaar durend onderzoek

Het was niet de eerste keer dat het IFAW met een team van wetenschappers, onderzoekers en dierenartsen een dergelijke actie organiseert. In februari van 2013 kregen zes olifanten (vier stieren en twee koeien) ook al halsbanden met GPS-zenders. De acties maken dan ook deel uit van een vijf jaar durend onderzoek dat het welzijn van de lokale bevolking en de olifanten moet bevorderen. Door de olifantenroutes te managen en tegelijkertijd de biodiversiteit te bewaken, beschermt het IFAW de lokale bevolking tegen de olifant en de olifant tegen de lokale bevolking. Met de steun van Stichting Lucie Burgers worden de leefgebieden gewaarborgd, zodat er ruimte is voor mens en dier.