Moderne dierenparken zijn belangrijke spelers voor mondiaal soort- en natuurbehoud. Burgers’ Zoo engageert zich al een aantal decennia actief hiervoor. En onze hoofddoelstelling luidt zelfs: ‘Een zo groot mogelijke bijdrage aan natuurbehoud leveren.’ Maar wat kunnen dierentuinen eigenlijk betekenen voor soort- en natuurbehoud?
In de aanloop naar een presentatie over het thema ‘Natuurbehoud en zoo’ hebben we een lijstje gemaakt van de verschillende manieren waarop een zoo kan bijdragen. Het lijstje werd steeds langer… en 15 manieren konden we met gemak neerpennen. In sommige gevallen leveren we een heel grote bijdrage, op andere vlakken zijn andere dierenparken sterker. Maar alle manieren zijn een belangrijke stap om iets te doen aan de globale biodiversiteitscrisis; elke manier is beter dan achteroverleunen! Laten we samen het lijstje langslopen!
Burgers' Zoo ondersteunt 'in situ' financieel veel natuurbehoudsprojecten. Wereldwijd zijn er veel prachtige projecten en bevlogen mensen die zich met hart en ziel inspannen voor soort- en natuurbescherming. En deze initiatieven kunnen hun werk alleen maar uitvoeren als er geldschieters zijn, want er zijn nu eenmaal bar weinig quitte spelende of winstgevende projecten. Burgers’ Zoo geeft deze financiële steun via Stichting Burgers’ Zoo Conservation. De gesteunde initiatieven bevinden zich meestal in tropische landen waar de biodiversiteit hoog is en vaak weinig financiële middelen vanuit overheden beschikbaar zijn. Met Stichting Future For Nature en Stichting ITCF (die middelen voor het habitatbeschermingsproject in Belize verzamelt) heeft Burgers’ Zoo Conservation langjarige contractafspraken voor steun
In een dierenpark worden dieren gehouden. Daar hebben we veel expertise in. Inmiddels is er een aantal diersoorten waarvan er in dierenparken meer zijn dan in de het wild. Dierentuinverenigingen, zoals de Europese EAZA met zijn meer dan 300 aangesloten dierenparken, kunnen zelf beslissen om voor bepaalde, veelal bedreigde diersoorten een populatiemanagementprogramma op te zetten. Maar ook overheden of samenwerkingsverbanden tussen overheden en ngo’s kunnen de dierenparken verzoeken om bepaalde, zeer bedreigde diersoorten in de collectie op te nemen. In Burgers’ Zoo werken we bijvoorbeeld mee aan Coral Ark, om bijzonder bedreigde koralen veilig te stellen tijdens de tegenwoordige koraalcrisis; inderdaad als een soort Ark van Noach.
Het is natuurlijk de bedoeling om de bedreigde dieren weer een keertje van de Ark te laten gaan… dus dieren leveren voor terugplaats-initiatieven! Wordt een in het wild helemaal uitgestorven soort weer losgelaten, dan spreekt men van ‘herintroductie’. Wordt een zwakke populatie door dieren uit dierenparken versterkt, dan spreekt men van ‘restocking’. Beide hebben veel voeten in de aarde en moeten op een verantwoordingsvolle wijze worden gepland en uitgevoerd. Van de zwartvoetbunzing tot de Californische condor en van de partula-slakken tot de kaalkopibissen, er zijn flink wat diersoorten die nu in het wild rondlopen, -vliegen of -zwemmen omdat zij of hun voorouders vanuit dierenparken zijn teruggezet.
De Socorroduif was in het wild uitgestorven. In dierentuinen geboren dieren worden nu teruggezet in de natuur
Dierenparken zijn dé plek om dieren van over de hele wereld te leren kennen en te leren waarderen. Alleen al in de dierentuinen aangesloten bij de Nederlandse Vereniging van Dierentuinen komen jaarlijks zo’n 10 miljoen bezoekers; iets meer dan een miljoen komen naar Burgers’ Zoo. Los van de informatieborden zijn er in ons park elke dag Burgers’ Zoo-gidsen aanwezig als levende vraagbaken voor elke bezoeker. Ook door middel van lezingen, Kidsclubs, rondleidingen, workshops en masterclasses maken we mensen enthousiast voor dieren en ecosystemen; en de natuur heeft dit enthousiasme hard nodig!
Ook dit is een manier hoe een dierenpark bij kan dragen aan natuurbehoud! Er is een aantal dierenparken in Europa, dat naast het gebied waar ze de bezoekers in groten getale ontvangen, ook nog een meer afgelegen natuurgebied beheert. Door hun eigen financiële middelen en hun eigen medewerkers in te zetten, dus. Burgers’ Zoo heeft niet zo’n lokaal gebied in beheer. Wel ondersteunen we IVN Arnhem en zij hebben dan weer een werkgroep die heel actief is in natuurgebieden in en rondom Arnhem.
Veel dierenparken zijn een groene oase in een urbane omgeving, als het ware een toevluchtsoord voor veel wilde dieren. Burgers’ Zoo ligt in het groen en pal aan een Natura 2000-gebied. Je zou zeggen dat inheemse wilde soorten genoeg groen om het dierenpark heen ter beschikking hebben. Maar juist door het mozaïekachtige landschap met waterpartijtjes, open plekken, stukjes bos etc. vinden veel inheemse dieren de zoo een uitstekende plek om te komen wonen! Een groot insectenhotel staat er natuurlijk ook in de zoo, in de buurt van Burgers’ Mangrove. Benieuwd welke soorten allemaal gespot zijn in de zoo? Check eens op waarneming.nl!
Als dierentuin koesteren we nu natuurlijk ook inheemse soorten. De wilde oehoe broedt sinds een aantal jaren in de dierentuin
In dierenparken gaan we al decennialang met allerlei dieren om. De medewerkers hebben daarom een schat aan kennis en ervaring. Deze expertise is van grote waarde voor projecten in het veld. Zoo-dierenartsen zijn bijzonder gewild om hun deskundigheid, want in opleidingen tot dierenarts leer je niet hoe je in Brazilië een jaguar moet verdoven. Ook ervaren dierverzorgers weten hun handen goed uit de mouwen te steken als er nood aan de man is. Zo zijn er meerdere keren dierverzorgers uit Europese dierentuinen bijgesprongen bij schoonmaakacties van zwartvoetpinguïns en andere zeevogels na olierampen in zuidelijk Afrika. Zij zijn net wat handiger in de omgang met de dieren dan de gemiddelde welwillende vrijwilliger! Ook op gebied van natuureducatie kunnen ervaren dierenpark-educatoren projecten in het veld steunen, want bij de meeste projecten zit er ook een ‘community outreach’-element bij. De culturele verschillen respecterend kunnen we toch een handje helpen bij het opzetten van programma’s, tips geven voor goede evaluaties of ondersteunen bij het uitschrijven van een strategie.
Zoals bij nummer 7 al vermeld is: er zit best wat kennis in de dierentuinen! Ervaren dierentuinbiologen kunnen een zinvolle bijdrage leveren aan soort- en natuurbehoud in nationale en internationale werkgroepen. Bijvoorbeeld in de dierexpert-groepen van de IUCN (International Union for Conservation of Nature, een tak van de Verenigde Naties). Het is belangrijk beleidswerk, veel stukken lezen en discussies bijwonen; maar het leidt tot besluiten op internationaal niveau die van heel groot belang voor soorten en de natuur als geheel kunnen zijn!
Vrijwilligers van de Gorilla Stichting Nederland aan het werk voor het gorillaveld.
In de dierentuin zijn de dieren al aanwezig, dus kunnen we ze ook inzetten voor onderzoek. Natuurlijk mogen deze onderzoeken het welzijn van de dieren niet schaden. Onderzoek kan van groot belang zijn voor soortbehoud. Soms gaat het om heel fundamenteel onderzoek en zijn de data zelf heel belangrijk. Soms gaat het om toegepast onderzoek als het uittesten van zenders of het proberen van observatiemethodes. Dit kun je beter in de zoo proefdraaien voordat je het in de vrije natuur toepast!
Politieke lobby, dat klinkt een beetje dubieus. Maar soms is het beïnvloeden van politici bij besluitneming van wezenlijk belang! Dus dierenparken verzamelen ook petities of sturen e-mails aan politici. Soms doen we dit gezamenlijk, op Europees niveau. Zo hebben we al weer wat jaren geleden 1,9 miljoen handtekeningen op petities aan de EU overhandigd om de handel in vlees van Afrikaanse regenwouddieren (‘Bushmeat’) tegen te gaan. En door heel veel verzoekmails aan volksvertegenwoordigers in het Europese parlement te sturen, is een tijd geleden besloten dat palmolie in voedingsmiddelen expliciet op de ingrediëntenlijst genoemd moet worden.
Er zijn veel goede stichtingen en natuurbehoudsgroepen, maar soms hebben ze moeite het publiek te bereiken. Voilà, in een dierenpark is altijd veel publiek, van jong tot oud! Een weekend per maand staat in Burgers’ Zoo bijvoorbeeld de Gorilla Stichting Nederland over haar werk te vertellen, hartstikke leuk en een echte win-winsituatie!
Dierenparken hebben een aardig goede netwerkfunctie. Zeker in Burgers’ Zoo komen door het Safari Meeting Centre ook veel zakelijke gasten naar ons park toe. We houden oren en ogen open en vinden het fantastisch, als we vraag en aanbod bij verschillende natuurbehoudsprojecten bij elkaar kunnen brengen of mogelijke sponsors kunnen linken aan een voor hen passend project. Voor zo’n voorbeeld, hoe we een hulpvraag van een orang-oetan-opvangproject op Sumatra door hebben kunnen spelen aan stichting Abri voor Dieren.
Bij veel dieren wordt, als ze een keer om medische redenen verdoofd zijn, een extra ampul bloed afgenomen, wat haren getrokken etc. EAZA-dierentuinen slaan al dat biomedisch materiaal centraal op drie plekken in Europa op. Zo ontstaan wetenschappelijk belangrijke biobanken, met inmiddels al zo’n 30.000 monsters! Het kost ons wat tijd en papierwerk, maar het is belangrijk voor internationaal onderzoek. Zo kan bijvoorbeeld het verzamelde DNA-materiaal gebruikt worden voor genetisch onderzoek om de dierentuinpopulaties gezond en divers te houden. En dat kan weer relevant zijn voor soortbehoud in het wild.
In het tropisch koraalrif van Burgers’ Ocean heeft Reefy succesvolle testen uitgevoerd met honderd procent circulaire en biologisch afbreekbare materialen om binnenkort koraalriffen in het wild te restaureren.
In Burgers’ Zoo worden elke zomer masterclasses voor studenten van vak-relevante opleidingen gegeven; hopelijk de natuureducatoren en natuurbeschermers in de dop! Het hele jaar door houden we lezingen voor universiteiten over onder meer koralenkweek, wetenschappelijk onderzoek of moderne natuurbeschermingseducatie. Ook biedt het Safari Meeting Centre met zijn Auditorium en lodges een uitstekende locatie voor ledenbijeenkomsten of congressen. Elk jaar sponsort Burgers’ Zoo een paar van deze congressen, zoals de ‘Advanced coral husbandry conference’ in 2025 van Europese aquaria, of de meeting van de Duitstalige dierentuineducatoren in 2024. We denken dat we van elkaar veel kunnen leren en willen bijeenkomsten voor specifieke groepen voor een zacht prijsje mogelijk maken.
De overheid neemt wel eens dieren in beslag. Alleen, waar gaat men naartoe met rivierschildpadden, koralen, kameleons, tropische zangvogels die aan de grens gevonden worden, of soms zelfs een olifant die niet in een circus kan blijven? Terug naar de natuur is doorgaans om allerlei redenen geen optie. Dus dierentuinen vervullen op dit vlak ook een belangrijke rol. Burgers’ Zoo is momenteel de aangewezen opvanglocatie voor in beslag genomen koraal en andere tropisch-mariene dieren zoals doopvontschelpen. Maar er vliegen ook diverse vogelsoorten in de Bush en Desert die we in de afgelopen jaren uit inbeslagnames hebben ontvangen.
Het is een aardig lijstje geworden, niet waar? Veel van dit werk gebeurt eigenlijk een beetje achter de schermen. Maar u als echte kenner van Burgers’ Zoo, heeft nu meer inzicht waarom we toch met recht kunnen zeggen: we gaan samen voor natuurbehoud!
Drie kleine verpleegsterhaaien zijn terug naar ARTIS gereisd na een verblijf van enkele jaren in Bur…
Soms zie je als bezoeker observanten bij de dierverblijven staan. In de Ocean echter is het onderzoe…
Stichting Burgers’ Zoo Conservation ondersteunt een aantal soort- en natuurbehoudsprojecten op struc…
